ތަހުގީގު މަރުހަލާގައި ބަންދު ނުކުރުން: ވަކި ބަޔަކަށް އެކަނި އޮންނަ ހައްގެއް؟

މިހާރު ހިނގަމުންދާ 19 ވަނަ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެމްބަރަކު ހައްޔަރު ކުރަން ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ކޯޓު އަމުރަކަށް އެދުނު މައްސަލާގައި ދާދިފަހުން ކޯޓުން އަމުރު ނެރެ ނުދިނުމުން ދެން ހިނގަން ފެށީ ތަހުގީގު މަރުހަލާގައި މީހުން ހައްޔަރު ނުކުރުމުގެ ބަހުސެވެ. މަޖިލީހުގެ ކެނދިކުޅުދޫ ދާއިރާގެ މެމްބަރު އަހުމަދު އީސަގެ މައްޗަށް ތުހުމަތު ކުރެވުނު ގެވެށި އަނިިޔާގެ މައްސަލާގައި އޭނާ ހައްޔަރު ކުރުމުގެ އަމުރު ނުދޭން ކޯޓުން ދެއްކި އެއް ސަބަބަކީ ތަހުގީގު މަރުހަލާގައި މީހުން ބަންދު ކުރުމަކީ ގާނޫނުއަސާސީ ދަންނަ ކަމެއް ނޫން ކަމަށް ބުނެ އެވެ.

ތެދެކެވެ. މިހާރު އަމަލުކުރާ ގާނޫނުއަސާސީގެ އެންމެ ހާއްސަ އެއް ސިފައަކީ ކުށް ސާބިތު ވަންދެން އެ މީހެއްގެ މިނިވަންކަން ނަގަހައްޓައި ދިނުމެވެ. ކުށެއް ސާބިތުނުވާހާ ހިނދަކު ކޮންމެ މީހަކީ ވެސް ގާނޫނީ ގޮތުން މައުސޫމް މީހަކަށް ވާތީ ކުށް ސާބިތުވާ ކަމަށް ކޯޓުން ހުކުމް ކުރަންދެން އެ މީހާ މިނިވަންކޮށް ބެހެއްޓުމަކީ ގާނޫނުއަސާސީގެ ވިސްނުމެވެ. އެހެންވެ، ކުށެއް ތުހުމަތެއް ކުރެވުނަސް، ހާއްސަ ހާލަތްތަކުގައި ނޫނީ ތަހުގީގު މަރުހަލާ އާއި ޝަރީއަތުގެ މަރުހަލާގައި މީހުން ބަންދު ކުރުން (ޕްރީ ޓްރަޔަލް ޑިޓެންޝަން) ގާނޫނުއަސާސީގެ 49 ވަނަ މާއްދާއިން މަނާކުރެ އެވެ.

ތަހުގީގު މަރުހަލާގައި ހައްޔަރު ކުރުމުގައި ބޮޑު ތަފާތު ކުރުމެއް

ތަހުގީގު މަރުހަލާ އާއި ޝަރީއަތުގެ މަރުހަލާގައި މީހުން ބަންދު ކުރުން ގާނޫނުއަސާސީ ހުއްދަ ކުރަނީ މުޖްތަމައުއަށް ނުރައްކަލެއް ކުރިމަތިވެދާނެ ކަމަށްޓަކައި ނުވަތަ ހެކި ނައްތާލަފާނެ ކަމަށްޓަކައި ނުވަތަ ހެއްކަށް ނުފޫޒު ފޯރުވަފާނެ ކަމަށް ނުވަތަ ފިލާފާނެ ކަމަށްޓަކައި އެކަންޏެވެ. އެހެންކަމުން ޓެރަރިޒަމާއި މީހުން މެރުމާއި ކުޑަކުދިންނަށް ޖިންސީ ގޯނާ ކުރުން ފަދަ މުޖްތަމައުއަށް ނުރައްކާތެރި ކުށްތަކުގައި ތަހުގީގު އަދި ޝަރީއަތުގެ މަރުހަލާގައި ވެސް މީހުން ބަންދުގައި ބޭތިއްބުން ގާނޫނުއަސާސީގެ ދަށުން ހުއްދަ އެވެ. އެ ނޫން ހާލަތްތަކުގައި މީހުން ބަންދުގައި ބޭތިއްބުން މަނާކޮށްފައި އޮތަސް، ހަމަހަމަ އުސޫލެއް މިކަމުގައި ގެންގުޅޭ ތަނެއް އަދިވެސް ނުފެނެ އެވެ.

އާދައިގެ ކުދި ކުށްތަކުގައި މީހުން ހައްޔަރު ކުރުމާއި ބަންދު ކުރުމުގެ ކަންކަމުގައި އެއްވެސް ހަމައެއް ލަމައެއް ނެތެވެ. ޓްވީޓެއް ކޮށްލުން ފަދަ އާދައިގެ ކުށްތަކުގައި ވެސް މީހުން ހައްޔަރުކޮށްފައި އެބަހުއްޓެވެ. މިފަދަ މައްސަލަތަކުގައި މީހުން ހައްޔަރު ކުރަން ކޯޓުތަކުން ބަރާބަރަށް އަމުރު ވެސް ދީފައި އެބަހުއްޓެވެ. ޖިނާއީ އިޖްރައާތުގެ ގާނޫނުގައި ދައުވާ ކުރުމުގެ މުއްދަތު ކަނޑައަޅަން ޖެހުނީ މިކަން ހައްދު ނެއްޓޭ ހިސާބަށް ދިއުމުންނެވެ. ޖިނާއީ އިޖްރައާތުގެ ގާނޫނު މިހާރު އޮންނަ ގޮތުން ހައްޔަރު ކުރުމަށްފަހު ބަންދާ މެދު ގޮތެއް ނިންމަން ކޯޓަށް ގެންދާ ހިސާބުން ދައުވާ ކުރުމުގެ މުއްދަތު ހިނގަން ފަށާނެ އެވެ. އެ މުއްދަތުގައި ދައުވާ ނުކުރެވިއްޖެ ނަމަ އެ މައްސަލާގެ ފައިލް ބަންދު ކޮށްލަން ޖެހޭނެ އެވެ.

ޖިނާއީ އިޖްރައާތުގެ ގާނޫނު ވުޖޫދަށް އައުމުން އާދައިގެ ކުށްތަކުގައި މީހުން ހައްޔަރު ކުރުން މަދުވި އެވެ. އެހެން ނަމަވެސް އެއްކޮށް ހުއްޓިގެނެއް ނުދެ އެވެ. މިދިޔަ އަހަރު ކޮވިޑް-19 އާ ގުޅިގެން ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ލޮކްޑައުން ކޮށްފައި ވަނިކޮށް ލޮކްޑައުންއާ ހިލާފްވެގެން 300 އަށް ވުރެ ގިނަ މީހުން މާލެ ސަރަހައްދުން ހައްޔަރުކުރި އެވެ. ހަމަގައިމު ވެސް، އެ މީހުން އެ ކުރި އަމަލަކީ ބަންދުގައި ބައިތިއްބައިގެން ތަހުގީގު ހިންގަންޖެހޭ ވަރުގެ ކުށެއް ނޫނެވެ. އަދި ފަހުން އެއިން އެއްވެސް މީހަކަށް ދައުވާ ނުކުރަން ނިންމި އެވެ. އެކަމަކު ހައްޔަރު ކުރަން ނުޖެހޭ އަދި ދައުވާ ކުރެވެން ނެތް ކުށެއްގައި އެ މީހުން ބަންދުގައި ބޭތިއްބި މައްސަލާގައި ޒިންމާ ނަގާނެ މީހަކު ނުވި އެވެ.

ވޭތުވެދިޔަ މަހެއްހާ ދުވަހަށް ބެލިޔަސް، ކުދިކުދި ވައްކަމާއި ހުއްދަ ނެތި ގޭގެއަށް ވަނުން ފަދަ ކުދި ކުށްތަކުގައި ވެސް މީހުން ހައްޔަރުކޮށް، ކޯޓުން ބަންދު މުއްދަތު ޖަހާފައި އެބަހުއްޓެވެ. މިއީ ޖިނާއީ ކުށްތަކެއް ކަމަށް ވިޔަސް، އެއީ ކުރިން ވެސް ދެންނެވިހެން، އެ މީހުން ބަންދުގައި ބައިތިއްބައިގެން ތަހުގީގު ހިނގަންޖެހޭ ވަރުގެ ކުށެއް ނޫނެވެ. އޭގެކުރިން، ވެސް ދެ ތިން މަހުގެ ޖަލު ހުކުމް އަންނަ ފަދަ ކުދި ކުށްތަކުގައި މީހުން ޝަރީއަތް ނިމެންދެން ވެސް ބަންދުކުރި އެވެ. ހަގީގަތަކީ، އާދައިގެ ރައްޔިތެއް މީހެއް ނަމަ، ގެންގުޅެނީ ވަކި އުސޫލެކެވެ. ގާނޫނުއަސާސީގެ 49 ވަނަ މާއްދާގައި ބުނާ "ތަހުގީގަށް ބަންދު ނުކުރުމުގެ" ފޮނި މީރުކަން ލިބެނީ ވަކި ބަޔަކަށޭ ބުނުމުން ދޮގަކަށް ނުވާނެ އެވެ. އެހެން ނަމަވެސް އެ ވާހަކަ ދައްކާނެ ބަޔަކު ނެތެވެ.

ހައްޔަރު އަމުރު ދިނުމުގައި އެހެން މައްސަލަތަކާ އަޅާ ކިޔުން

މެމްބަރު އީސަ ހައްޔަރު ކުރުމުގެ އަމުރު ނުދޭން ކްރިމިނަލް ކޯޓުން ނިންމި ނިންމުމުގައިވަނީ ހައްޔަރު ކުރުމަށް ގާނޫނީ ގޮތުން ބޭނުންވާ މިންވަރުގެ ހެކި ހުއްޓަސް، ހައްޔަރު ކުރަންޖެހޭ ސަބަބެއް ނެތް ކަމަށެވެ. އަދި ތަހުގީގު ބޭނުމަށް މީހުން ހައްޔަރު ކުރުމަކީ ގާނޫނުއަސާސީ ދަންނަ ކަމަކަށް ނުވުމުގެ އިތުރަށް ދެން ކޯޓުން ދެއްކި ސަބަބަކީ އެފަދަ އެހެން މައްސަލަތަކުގައި ކުރިން މީހުން ހައްޔަރު ކޮށްފައި ނެތުމެވެ. އެގޮތުން ކޯޓުން ހަވާލާދިނީ ކުޑަކުދިންގެ ހިޔާގައި ކުޑަކުދިންތަކަކަށް އަނިޔާކުރި މައްސަލައެއްގައި އެއްވެސް ބަޔަކު ހައްޔަރު ނުކުރާތީ އެކަމަށެވެ.

ނަމަވެސް އެއީ ގާނޫނީ ގޮތުން އެއްވެސް ހަމަައެއް އޮތް ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ، ވަކި މައްސަލައެއްގައި ކުރިން ބަޔަކު ހައްޔަރު ކޮށްފައި ނެތުމަކީ އެ ބާވަތުގެ އެހެން މައްސަލައެއްގައި މީހުން ހައްޔަރު ނުކުރަން ގާނޫނީ ގޮތުން ދެއްކޭނެ ސަބަބަކަށް ނޫނެވެ. އަދި އެއީ ކޯޓަކުން ބަލަންޖެހޭ ކަމެއް ވެސް ނޫނެވެ. ހައްޔަރު އަމުރެއް ނެރެދިނުމުގައި ކޯޓުން ބަލަން ޖެހޭނީ ހައްޔަރު ކުރަންޖެހޭ ސަބަބެއް އޮތްތޯ އާއި ތުހުމަތު ކުރެވޭ މިންވަރުގެ ހެކި ހުރިތޯ އެކަންޏެވެ.

ކޯޓުން ދެއްކި އަނެއް ސަބަބަކީ އެއީ ޖިނާއީ ބޮޑު ކުށަކަށް ނުވުމެވެ. އެހެން ނަމަވެސް، ތަހުގީގު މަރުހަލާގައި މީހުން ހައްޔަރު ކުރެވޭނީ ޖިނާއީ ބޮޑެތި ކުށްތަކުގައި އެކަނި ކަމަށް ގާނޫނުއަސާސީ ނުވަތަ ޖިނާއީ އިޖްރައާތުގެ ގާނޫނުގައި ވެސް ނެތެވެ. އެހެންކަމުން އާދައިގެ ކުށެއްގައި ވެސް މީހުން ހައްޔަރު ކުރަން ހުރަހެއް ނެތެވެ. ކުރިން ވެސް، ދެންނެވިހެން އެގޮތަށް އަމަލު ކޮށްފައި ވެސް އެބަހުއްޓެވެ. އެހެންކަމުން ޖިނާއީ ބޮޑު ކުށަކަށް ނުވުމަކީ މީހަކު ހައްޔަރު ނުކުރަން ދެއްކޭނެ ހުއްޖަތެއް ނޫނެވެ.

ގާނޫނީ ބޭފުޅުން ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ތަހުގީގަށް މީހުން ބަންދު ކުރުމާ ދެކޮޅަށް ގާނޫނުއަސާސީ ލިޔެފައި އޮތަސް، އެކަން ހުއްޓުވިފައެއް ނެތެވެ. ބޮޑެތި ޖިނާއީ މައްސަލަތަކުގައި ތަހުގީގާއި ޝަރީއަތުގެ މަރުހަލާގައި ބަންދު ކުރުމުގެ އިތުރަށް، އާދައިގެ ކުދި ކުށްތަކުގައި ވެސް ތަހުގީގަށް މީހުން ބަންދު ކުރާ ކަމަށް އެ ބޭފުޅުން ދެކެވަޑައިގަންނަވަ އެވެ.

"ބައެއް ފަހަރު މީހުން ބަންދުން ދޫކޮށްލާއިރު ކޯޓުތަކުން އެބަ ބުނޭ ތަހުގީގު ނިމިފައި އޮތީމަ ބަންދުން ދޫކޮށްލަނީ ކަމަށް. މާނައަކީ ކޯޓުތަކުން ވެސް އެބަ ގަބޫލު ކުރޭ ތަހުގީގަށް ބަންދުން ކުރުމަކީ އޮންނަ ކަމެއް ކަން." ޖިނާއީ ބޮޑެތި މައްސަލަތަކުގައި ވަކާލާތު ކުރައްވާ އެ ވަކީލް ވިދާޅުވި އެވެ.

ތަހުގީގަށް ބަންދު ކުރުމުގައި އެކި މައްސަލަތަކުގައި ތަފާތުކުރާ ކަމަށް އެ ވަކީލު ވެސް އެއްބަސްވެ ވަޑައިގަންނަވަ އެވެ. ހާއްސަކޮށް، އާދައިގެ ރައްޔިތުންގެ މައްސަލަތަކުގައި އެ ތަފާތު ކުރުން މުއައްސަސާތަކުން ގެންގުޅޭ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

އިސްތިސްނާ ހާލަތްތަކުގައި ނޫނީ ތަހުގީގު މަރުހަލާގައި މީހުން ބަންދުގައި ބޭތިއްބުން ގާނޫނުއަސާސީން މަނާކުރިތާ 12 އަހަރު ފާއިތުވިއިރު ވެސް، އެ ހައްގު ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ލިބިދީފައެއް ނުވެ އެވެ. އާންމު ރައްޔިތެއް ނަމަ، އާދައިގެ ކުށްތަކުގައި ވެސް ބަންދު އެބަ ކުރެ އެވެ. މިކަމުގައި ތަހުގީގީ އިދާރާތަކާއި ޖިނާއީ އަދުލުގެ ނިޒާމުގައި ހިމެނޭ އެހެން މުއައްސަސާތަކުގެ ފަރާތުން ވެސް ފެންނަނީ ތަފާތު ކުރުން ގެންގުޅޭ ތަނެވެ.