ބައެއް ކުންފުނިތަކާ ހެދި ދައުލަތަށް ބުރަ ބޮޑުވަނީ!

ސަރުކާރު ހިއްސާ އޮންނަ 32 ވިޔަފާރި ކުންފުނި އޮތްއިރު އޭގެ ތެރެއިން ދައުލަތަށް ފައިދާވާ ކުންފުނިތަކުގެ އަދަދު ދިހައަކަށް ވެސް ނާރަ އެވެ. ސަރުކާރު ހިއްސާވާ ކުންފުނިތައް އުފެއްދުމުގެ މައިގަނޑު އެއް މަގްސަދަކީ ރައްޔިތުންނަށް ހިދުމަތް ފަސޭހަ ކަމާ އެކު ފޯރުކޮށްދިނުމާއި ދައުލަތުގެ އާމްދަނީ އިތުރު ކުރުމެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ވޭތުވެދިޔަ އަހަރުތަކުގައި އެސްއޯއީތައް އުފައްދާ މުހިންމު އެއް މަގްސަދު ހާސިލެއް ނުވެ އެވެ. އެއީ އާމްދަނީ ރަނގަޅު ކުރުމެވެ.

ސަރުކާރު ހިއްސާވާ ކުންފުނިތަކަށް ދައުލަތުން ކުރަން ޖެހޭ ހޭދަ މައްޗަށް ދާ ވާހަކައަކީ އާ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު، އެ މައްސަލަ އަށް ހައްލެއް އަންނަ ތަނެއް ވެސް ނުފެނެ އެވެ. އަދިވެސް ފެންނަނީ އެއް އަހަރުން އަނެއް އަހަރަށް، ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުން ކުންފުނިތަކަށް ކުރަން ޖެހޭ ހޭދަ އިތުރުވެ، ބަޖެޓަށް ބުރަ ބޮޑުވާ ތަނެވެ. އެސްއޯއީތަކުގެ ހަރަދުތަކާ ހެދި، ދައުލަތުގެ ޖުމްލަ ބަޖެޓުގެ ހަރަދުތައް ހަމަޖެއްސުމަށް ވެސް އޮންނަނީ ގޮންޖެހުންތަކާ ކުރިމަތިވެފަ އެވެ.

ކޮންމެ އަހަރެއްގެ ބަޖެޓުގައި ކުންފުނިތަކުން ލިބޭނެ ކަމަށް ލަފާ ކުރާ ޑިވިޑެންޑް ގާތްގަނޑަކަށް ހަތަރު ޕަސެންޓް އިތުރުވާނެ ކަމަށް ލަފާކޮށް އަންދާޒާ ކުރެ އެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ބަޖެޓުގައި ޖަހާ ޓާގެޓާ އެއް ވަރަށް ކުންފުނިތަކަށް ޕާފޯމެއް ނުކުރެވެ އެވެ. އަދި ބައެއް ކުންފުނިތަކުން ހަތަރު ޕަސެންޓާ އެއްވަރަށް ޑިވިޑެންޑްގެ ކުރިއެރުމެއް ހޯދި ނަމަވެސް އެކި ސަބަބުތަކާ ހުރެ ކުންފުނިތަކުން ދައުލަތަށް އެ ފައިސާ ނުވެސް ދެ އެވެ. މި އަހަރުގެ ނިޔަލަށް ދައުލަތަށް ޑިވިޑެންޑްގެ ގޮތުގައި ކުންފުނިތަކުން ލިބެންޖެހޭ އެކަމަކު ނުލިބި ދެ ބިލިއަން ރުފިޔާ އެބައޮތެވެ.

ފަސް އަހަރުގެ ތެރޭގައި ކުންފުނިތައް ހިންގަން 18.4 ބިލިއަން ރުފިޔާ

ސަރުކާރު ހިއްސާވާ ކުންފުނިތައް ހިންގުމަށް ދައުލަތުން ސަބްސިޑީ އާއި ލޯނާއި ކެޕިޓަލް ކޮންޓްރިބިއުޝަންގެ ގޮތުގައި އެއް އަހަރުން އަނެއް އަހަރަށް ކުރާ ހޭދަ ދަނީ އިތުރުވަމުންނެވެ. ކުންފުނިތަކަށް 2018 ވަނަ އަހަރު ދެ ބިލިއަން ރުފިޔާ ހޭދަކުރި އިރު މި އަހަރު ވަނީ 4.3 ބިލިއަން ރުފިޔާ ހޭދަކޮށްފަ އެވެ. މިއީ ގާތްގަނޑަކަށް ދެ ގުނަ އިތުރު އަދަދެކެވެ. ފަސް އަހަރުގެ ތެރޭ ކުންފުނިތަކަށް ކުރާ ހޭދަ ދެގުނަ އިތުރުވި އެންމެ ބޮޑު އެއް ސަބަބަކީ ކުންފުނިތައް ހިންގުމަށް ބަޖެޓަށް ބަރޯސާވާ މިންވަރު އިތުރުވުމެވެ.

ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީގެ ޗީފް ފައިނޭންޝަލް ބަޖެޓް އެގްޒެކެޓިވް، އަހުމަދު ސަރުވަޝް އާދަމް ވިދާޅުވީ، ކުންފުނިތަކަށް ސަބްސިޑީ ދޭ އިންތިޒާމުތައް އިތުރަށް ހަރުދަނާކޮށް ހިންގުމުގެ ނިޒާމު ރަނގަޅު ކުރުމަށް ބޭރުގެ ފަންނީ އެހީތެރިކަމާ އެކު މަސައްކަތްތައް ކުރަމުން އަންނަ ކަމަށެވެ.

"ކުންފުނިތަކުގެ ގަވަނެންސް ރަނގަޅު ކުރަން މިހާރު ވެސް އަންނަނީ ގިނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރަމުން،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ކުންފުނިތައް ހިންގަން ކުރާ ހޭދައިގެ އިތުރުން ކުންފުނިތަކަށް ދޫކުރާ ލޯނުތައް ނުދެއްކުމުން ގާތްގަނޑަކަށް 2.2 ބިލިއަން ރުފިޔާ ދައުލަތުން ދައްކަން ވަނީ ދައްކަން ޖެހިފަ އެވެ. މި ވަގުތު ކުންފުނިތަކަށް ދޫކޮށްފައިވާ ލޯނުގެ އަދަދު 12 ބިލިއަން ރުފިޔާ އަށް އަހަރެވެ. ސަރުކާރުން ދޫކުރާ އޮން-ލެންޑިން ލޯނުތަކުގެ ތެރެއިން ބޮޑު ބައެއް ހިއްސާ ކުރަނީ އެމްއޭސީއެލް އިންނެވެ. އަދި ކުންފުނިތަކަށް ދޫކުރި ލޯނު ގެރެންޓީގެ އެންމެ ބޮޑު ބައެއް ދޫކޮށްފައި ވަނީ ހައުސިން ޕްރޮޖެކްޓްތަކަށް ހިންގުމަށް އެޗްޑީސީއަށެވެ.

ދައުލަތުން ކުންފުނިތަކަށް ދޫކުރާ ލޯނުތައް ގަވައިދުން ނުދެއްކުމުގެ ސަބަބުން ދިމާވާ އުނދަގޫތައް ކުޑަކުރުމުގެ ގޮތުން، ލޯނުތަކަށް އަނބުރާ ފައިސާ ހޯދުމަށް އާ ރީޕޭމަންޓް އުސޫލެއް އެކުލަވާލުމަށް ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީން އަންނަނީ މަސައްކަތް ކުރަމުންނެވެ.

ދައުލަތަށް ޓެކްސް އާއި ޑިވިޑެންޑްގެ ގޮތުގައި 2.7 ބިލިއަން ނުދައްކާ

ސަރުކާރު ހިއްސާވާ ކުންފުނިތަކުން އެންމެ ބޮޑު އަދަދެއް ނުދައްކާ ހުރީ ޑިވިޑެންޑްގެ ގޮތުގަ އެވެ. މިއީ ކޮންމެ އަހަރެއްގެ ބަޖެޓުގައި ވެސް އާމްދަނީގެ ގޮތުގައި ލިބޭނެ ކަމަށް ބަޖެޓުގައި ކަނޑައަޅާ އަދަދުތަކެވެ. މި އަހަރުގެ އޮގަސްޓްމަހުގެ ނިޔަލަށް ޑިވިޑެންޑްގެ ގޮތުގައި ދައުލަތަށް 2.1 ބިލިއަން ރުފިޔާ ނުލިބި އެބަހުއްޓެވެ.

އޭގެ އިތުރުން ޖީއެސްޓީ އާއި ބީޕީޓީ އާއި ސީއައިޓީގެ ގޮތުގައި ނުދައްކާ 570 މިލިއަން ރުފިޔާ ހިމަނާފައިވެ އެވެ. މީގެ ތެރެއިން ޓެކްސް ފައިސާ އިންސްޓޯލްމަންޓް އުސޫލުން ވިޔަސް މީރާ އަށް ދައްކަން ގިނަ ކުންފުނިތަކަށް ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީން ވަނީ އަންގައިފަ އެވެ.

ދައުލަތަށް ދައްކަންޖެހި، ނުދައްކާ ހުރި ފައިސާ އަވަހަށް ހޯދުމަށް ކުންފުނިތަކުގެ ކޭޝްފްލޯ އަށް ބަލައި، ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުން އެ ކުންފުނިތަކަށް ދޫކުރާ ފައިސާ އިން އެ ކުންފުނިތަކުން ދައުލަތަށް ދައްކަންޖެހޭ ފައިސާ ކަނޑަމުންދެ އެވެ. މިއީ އެ ކުންފުންޏަކާ އެކު އެއްބަސްވެފައިވާ ގޮތުގެ މަތިން، ވަކި ކުންފުނިތަކާ ދޭތެރޭ އަމަލުކުރަމުން އަންނަ ގޮތެކެވެ.

ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީން ބުނީ ދައުލަތަށް ޑިވިޑެންޑް ދެއްކުމުގައި ޓްރާންސްޕޭރަންސީ އިތުރުކުރުމަށް ޑިވިޑެންޑް ދެއްކުމާއި އަޅާކެނޑުމުގެ އުސޫލެއް ހެދުމުގެ މަސައްކަތް ވެސް ކުރަމުން އަންނަ ކަމަށެވެ. އަދި ހުރިހާ ކުންފުންޏަކުން ވެސް ޑިވިޑެންޑްގެ ގޮތުގައި ދައުލަތަށް ދައްކަން ޖެހޭ އަދަދު ކޮންމެ އަހަރަކު ވެސް ޑިކްލެއާ ކުރަން ޖެހެ އެވެ.

ދައުލަތުގެ ގިނަ ކުންފުނިތަކެއް ހުރި ނަމަވެސް ފައިދާވާ ހުރީ ފަސް ވަރަކަށް ކުންފުންޏެކެވެ. އެހެންވެ، ރައްޔިތުންނަށް ކުންފުނިތައް މެދުވެރިކޮށް ދޭ ހިދުމަތް ނުހުއްޓި ކުރިއަށް ގެންދިއުމަށް ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުން އެތައް ބިލިއަން ރުފިޔާއެއް ކޮންމެ އަހަރު ވަނީ ހޭދަކުރަން ޖެހިފަ އެވެ.

އައިއެމްއެފް އިން 2021 ވަނަ އަހަރު ނެރުނު ރިޕޯޓުގައިވާ ގޮތުން ދައުލަތުުގެ ހިއްސާވާ ކުންފުނިތަކުގެ ދަރަނި ގާތްގަނޑަކަށް 70 ބިލިއަން ރުފިޔާ އަށް އަރަ އެވެ. މިއީ ރާއްޖޭގެ އުފެއްދުންތެރިކަމުގެ ނިސްބަތުން 84 ޕަސެންޓެވެ. އެ ރިޕޯޓުގައި ވެސް ފާހަގަކޮށްފައިވާ އެއް ކަމަކީ، ހަރުދަނާ ގޮތެއްގައި ނުހިންގޭ ނުވަތަ ނަތީޖާ ނުނެރެވޭ ކުންފުނިތައް އުވާލައިގެން ވެސް ދައުލަތަށް ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ހަރަދެއް ސަލާމަތް ކުރެވޭނެ ކަމަށެވެ.

ދައުލަތުން އެސްއޯއީތަކަށް ކުރާ ހޭދަ އެއް އަހަރުން އަނެއް އަހަރަށް ބޮޑުވަމުން ދާއިރު އެކަން ބަދަލު ކުރުމަށް އެކަށީގެންވާ ފިޔަވަޅެއް އެޅޭތަނެއް ނުފެނެ އެވެ. ދައުލަތަށް ކޮންމެހެން ބޭނުންތެރި ކުންފުނިތައް ފިޔަވައި އެހެން ކުންފުނިތައް އުފެއްދި މަގްސަދުތައް ހާސިލު ނުވާ ނަމަ އުވާލާނެ ވާހަކަތައް ދެކެވުނު ނަމަވެސް، އެކަން ވެސް އެންމެ ފުރިހަމައަށް ނުކުރެވޭ ކަމަށް މާލީ އިދާރާތަކުން ފާހަގަކުރެ އެވެ. އެސްއޯއީތަކުގެ މައްސަލަތަކުގައި އަޅަން ޖެހޭ ފިޔަވަޅުތައް ނޭޅި ލަސްވާ ނަމަ، ކުރިއަށް އޮތްތަނުގައި ވެސް ދައުލަތުގެ ބަޖެޓަށް އިތުރަށް ބުރަބޮޑުވާނެ އެވެ.