މި މައްސަލަ ލިޔެގެން ފުރާނައަށް ނުރައްކާވެދާނެ!

މިއީ އާންމުކޮށް ނުދެއްކޭ ވާހަކަ އެކެވެ. އެ ވާހަކަތައް ފާޅުކަން ބޮޑުކޮށް ދައްކައިފި ނަމަ މީހާގެ ފުރާނަ އަށް ނުރައްކާ ވެދާނެކަން މި ހުރިހާ ވާހަކަތައް ކިޔުމުން ސާފުވާނެ އެވެ. ރާއްޖޭގައި ނޫސްވެރިންނަށް ބައެއް ކަންކަމުގައި ހިޔާލު ފާޅުކުރުމުގެ މިނިވަންކަން އޮތް ވަރުގެ އެއް ހާދިސާ މާޗު 14، 2010 ގައި ހިނގި އެވެ.

އެ ދުވަހު "ހަވީރު" ނޫހުގެ ސުރުހީ އަށް، އޭރު ކަނޑި ގެންގުޅުމުގެ ކުށުގައި ފަސް އަހަރަށް ޖަލަށް ލުމަށް ހުކުމް ކުރި އަތަމާގޭ އިބްރާހިމް ނާފިޒު (ޗިކާ) ގޭ ބަންދަށް ދޫކުރި ޚަބަރު އެރި އެވެ. އޭރުގެ ޑިޕާޓްމަންޓް އޮފް ޕެނިޓެންޝަރީ އެންޑް ރިހެބިލިޓޭޝަން ސާވިސްގެ (ޑީޕީއާރްއެސް) ގެ އިސް އޮފިޝަލަކު ދިން މައުލޫމާތެއްގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް "ހަވީރު" ނޫހުގެ ނޫސްވެރިޔާ އަހުމަދު ހަމްދޫން ލިޔުނު އެ ޚަބަރާ ގުޅިގެން ނުރައްކާތެރި ގްރޫޕަކުން ފުރަތަމަ ގޮސް ދިޓީވީ އިމާރާތަށް ވަދެ، މަރުގެ އިންޒާރު ދީ މާރަމާރީ ހިންގި އެވެ. އޭރު އޮތީ އެ ޚަބަރު ދިޓީވީން ވެސް ކިޔައިފަ އެވެ.

އެ އަށް ފަހު އެ ދުވަހުގެ ހަވީރު ފެނުނީ "ހަވީރު" ގެ މުވައްޒަފަކަށް ވަޅިން ހަމަލާ ދިން ތަނެވެ. "ހަވީރު" އިދާރާގެ ދޮރުމަތީގައި ފާރައަށް ތިބެ، އެ ނޫހުގެ ޕްރިންޓް ސެކްޝަންގައި މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔަ މުވައްޒަފަކު އޮފީހުން ނުކުތް ވަގުތު ގްރޫޕަކުން ގޮސް ވަޅިން ހަމަލާދީ ޒަހަމް ކޮށްލީ އެވެ. އެ ގުރޫޕުގެ ވިސްނުން ހުރީ އޭރު ލިބުނު މައުލޫމާތުތަކަށް ބަލާއިރު، އެ ވަގުތު "ހަވީރު" ގެ އިދާރާ އިން ނުކުންނަ ކޮންމެ މީހަކަށް ވެސް ހަމަލަ ދިނުމެވެ. އެއީ ނޫސްވެރިއެއްތޯ ނުވަތަ އެހެން މީހެއްތޯ ނުބަލަ އެވެ.

އެ ހަމަލަ އަށް ފަހު، އޭރު ވެސް ބައެއް ނޫސްވެރިން އުޅެން ޖެހުނީ ފުލުހުންގެ ހިމާޔަތުގަ އެވެ. ފުލުހުންގެ ސެކިއުރިޓީ ހޯދަން ޖެހުނެވެ.

އެއީ ނުރައްކާތެރި ގްރޫޕަކާ ގުޅުން އޮތް މައްސަލައެއްގައި ނޫސްވެރިއަކު ހާމަކުރި މައުލޫމާތަކާ ގުޅިގެން "ފުރާނަ އަތަށް ލައިގެން" އުޅެން ޖެހުނު ފުރަތަމަ ފަހަރެއް ނޫނެވެ. އޭގެ ފަހުން މިދިޔަ 14 އަހަރުގެ ތެރޭގައި އެފަދަ ކަމެއް ހިނގާ ހަމައެކަނި ފަހަރެއް ވެސް ނޫނެވެ.

ހިޔާލު ފާޅުކުރުމާއި ނޫސްވެރިކަމުގެ މިނިވަންކަމުގެ ހައްގު ގާނޫނުއަސާސީން ކަށަވަރު ކޮށްދީފައިވީ ނަމަވެސް ބައެއް ވާހަކަތަކަކީ އަދިވެސް ނޫސްވެރިން "ފިލާ ތިބެގެން" ލިޔަން ޖެހޭ ނޫނީ ހަށި ރައްކަލަކަށްޓަކައި އެއްގޮތަކަށް ވެސް ވަދެގެން ނުވާ ވަރުގެ މައްސަލަތަކެކެވެ.

އެފަދަ އެންމެ ބޮޑު އެއް މައްސަލައަކީ ރާއްޖޭގައި ހިންގާ އޮގަނައިޒްޑް ކްރައިމް ގްރޫޕްތަކުގެ މައްސަލަ އެވެ.

އިޖުތިމާއީ ބޮޑެތި މައްސަލަތަކެއް ފެށެނީ އެ ހިސާބުންނެވެ. މަސްތުވާތަކެތީގެ ބޮޑެތި ނެޓްވޯކްތައް ހިންގައި، ޖީލުތައް ގެންދަނީ ހަލާކު ކުރަމުންނެވެ. އެ މީހުންގެ ވަގު ވިޔަފާރިތައް ފުޅާކޮށް، ބޮޑެތި މަހުޖަނުންނަށް ވެ، އަތް ނުލެވޭ ހިސާބަށް ހިނގައްޖެ އެވެ. އެންމެ ފަހުން ގައުމުގެ މިސްރާބު ކަނޑައަޅާ ސިޔާސީ މީހުންގެ މައްޗަށް ބަސް ބުނެ ޝަރުއީ ދާއިރާގައި އެ މީހުންގެ ބާރު އޮންނަ ހިސާބަށް އޮތީ މައްސަލަ ދަތުރުކޮށްފަ އެވެ.

ނަމަވެސް އެފަދަ ވާހަކަތައް ގެނެސްދޭން ޖެހޭނީ ފޮރުވިގެން ތިބެ ހިންގާ އަންޑަގްރައުންޑް މީޑިއާތަކުންނެވެ. ނުވަތަ އެ ވާހަކަތައް ގެންނަނީ ކާކު ކަން ނޭނގޭ ގޮތަށް ހިންގާ ސޯޝަލް މިޑިއާ އެކައުންޓުތަކުންނެވެ. މެއިންސްޓްރީމް މީޑިއާ ނުވަތަ ރަޖިސްޓަރީ ކޮށްފައިވާ މީޑިއާތަކުން ނުވަތަ ނޫސްވެރިއަކު އޭނާގެ ނަމުގެ ދަށުން އެފަދަ ވާހަކަތަކެއް ރިޕޯޓް ކޮށްފި ނަމަ އޮތީ ބިރުވެރިކަމެވެ. ފުރާނަ އަށް ނުރައްކާ ކޮށްލާނީ ކޮން އިރަކު ކަމެއް ނޭނގެ އެވެ. އެ ވާހަކަތައް ލިޔުމުގެ މިނިވަންކަމެއް ނުވަތަ ރައްކާތެރި ކަމެއް ނެތެވެ.

އިންޒާރެއް ސީރިއަސްކޮށް ނުނަގާ، ތަހުގީގެއް ނުނިމޭ

ޚަބަރެއްގެ މައްސަލާގައި 8 މީހަކު ދިޓީވީ އަށް ވަދެ ހަމަލާ ދިން އިރު އެ ތަނުގައި މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔަ މުހައްމަދު ޖުނެއިދު އަދި އެމްޖޭއޭގެ ޗީފް ސްޓްރެޓެޖިސްޓް "މިހާރު" އަށް ވިދާޅުވީ، ބައެއް އާންމު ފަރާތްތަކަށް ހީވެފައި އޮންނަނީ ގައުމުގައި ހިނގާ ބޮޑެތި މައްސަލަތައް ނޫސްވެރިންނަށް ލިޔުމުގެ މިނިވަން ކަން އޮތް ކަމާއި "ގަސްދުގައި ނުގެނެސްދެނީ" އެވެ.

ނަމަވެސް ހަގީގަތަކީ ރާއްޖޭގައި ގޭންގު ކުށްތައް އެންމެ ބޮޑުވަމުން އައި ދުވަސްވަރު އުފެދިފައި އޮތް ބިރުވެރި މާހައުލު އަދިވެސް ދެމިއޮތް ކަމަށް ޖުނެއިދު ވިދާޅުވި އެވެ.

ސަބަބަކީ ރާއްޖޭގައި ނޫސްވެރިންނަށް މީހުން ގުޅައިގެން ދޭ އިންޒާރުތަކާއި ނުވަތަ ނޫސްވެރިންނަށް އަމާޒުކޮށް ދޭ ތަފާތު ހަމަލާތައް ސީރިއަސް މައްސަލަތަކެއްގެ ގޮތުގައި ތަހުގީގުކޮށް، ފިޔަވަޅު އަޅައި މިހާތަނަށް އެއްވެސް މައްސަލައެއް ކޮޅެއްގައި ޖެހިފައި ނުވާތީ އެވެ.

"ނޫސްވެރިޔާގެ ބޮލުގައި އިންނާނެ ކުރިން ވެސް މިކަހަލަ ކަންކަން ދިމާވި މީހުންގެ މައްސަލަތައް އެއްވެސް ކޮޅެއްގައި ނުޖެހޭކަން. އެހެންވެ އަމިއްލަ އަށް މައްސަލަތަކަށް ނުވަދެ ސެލްފް ސެންސާޝިޕް ކުރާނެ،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

ޖުނެއިދު ވިދާޅުވިގޮތުގައި ނޫސްވެރިން އުޅެނީ ހަމައެކަނީ ގޭންގުތަކާ ވާހަކަ ނުލިޔެވިގެނެއް ނޫނެވެ. މައްސަލަ ދިމާވާ ހިސާބަކީ ސިޔާސީ މީހެއްގެ ކޮރަޕްޝަނެއް ނުވަތަ ހިންގާފައިވާ ޖަރީމާތަކެއްގެ ވާހަކައެއް ނޫސްވެރިއަކު ހާމަކޮށްފި ނަމަ ނުވަތަ ކުރަން އުޅޭ ކަން އެނގޭ ހިސާބުން ނުރައްކާތެރި ކުށްވެރިންތަކެއް ލައްވާ އެ ނޫސްވެރިޔާ އަށް ބިރު ދެއްކުމެވެ.

"އެބަ އެނގޭ ނޫސްވެރިއަކަށް ބިރު ދެއްކިޔަސް މާ ބޮޑު ކަމެއް ނުވާނެ ކަން. އެހާ ސީރިއަސް މައްސަލައެއް ގޮތުގައި ތަހުގީގު ވެސް ނުކުރާ ކަން،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

"މިހާރު" ނޫހުގެ އެޑިޓަރު އަދި 2010 ގައި ގޭންގުތަކުގެ ހަރަކާތަތައް އާދަޔާ ހިލާފަށް އެކްޓިވްވެ، ލިބެމުން ދިޔަ އިންޒާރުތަކާ ގުޅިގެން ފުލުހުންގެ ސެކިއުރިޓީ ވެސް ނަގަން ޖެހުނު ހަމްދޫން ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ރާއްޖެއަކީ ކުޑަ އާބާދީއެއް އޮންނަ ގައުމަކަށް ވާތީ މީހެއްގެ ޚަބަރު ޖަހާއިރަށް ސީދާ އެ ނޫސްވެރިޔާ ލޮކޭޓްކޮށް، އެކަން ހުއްޓުވަން ވަރަށް ފަސޭހައިން މަސައްކަތް ކުރުމުގެ ޖާގަ އޮވެ އެވެ.

ހާއްސަކޮށް އެފަދަ ކުށްތަކާ ގުޅޭ މައްސަލަތައް މިހާތަނަށް އެއްވެސް ކޮޅެއްގައި ނުޖެހި ދާތީ އެފަދަ ކަމެއް ކުރަން ބޭނުންވާ ބަޔަކަށް ވެސް އެ ޔަގީން ކަން އޮންނަ ކަމަށް ހަމްދޫން ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭގެ އެއް މިސާލަކީ އަމިއްލަ އަށް މަގުތައް ބަންދުކޮށްގެން ހުޅުމާލޭގައި ރޭސް ޖަހާ މައްސަލައެއްގެ ތަފުސީލް ރިޕޯޓެއް "ހަވީރު" ނޫހުގެ އޭރުގެ ނޫސްވެރިޔާ އަހުމަދު ނަދީމް ލިޔުމުން ބޮޑު ގުރޫޕަކުން އެ ނޫހުގެ ނިއުސް ރޫމަށް ވަދެ، އިންޒާރުދީ، އެ އާޓިކަލް ނަގަން މަޖުބޫރު ކުރުވި މައްސަލަ އެވެ.

"އެޑިޓަރަކަށް ހުރި އިސްމާއިލް ނަސީރު ކައިރީ މި ބުނަނީ ތިހުރީ އޭ ކަލޭ ހުރި ގޮތް މިއޭ މަ ހުރި ގޮތް. އެހެންވެ މިހާރު ޚަބަރު ނަގަންށޭ ޖެހޭނީ،" އެ ބިރުވެރި ދުވަސް ވެސް ތަޖުރިބާ ކުރި ހަމްދޫން ވިދާޅުވި އެވެ.

"އޭރުގެ ހާލަތު ހުރި ގޮތުން އިތުބާރު ކުރާނެ ބަޔަކު ކަމާ ގުޅުން ހުރި އިދާރާއަކު ނެތް. ފުލުހުންނަށް ހުށަހަޅައިގެން މާ ބޮޑު ކަމެއް ވާނެ ކަމަކަށް ނުބެލެވުނު. ހަވީރުގެ އެޑްމިން އޮފީސް ޕާސްކޮށްފައި އެ ގުރޫޕް އައިސް ތިބީ ނިއުސްރޫމްގެ ދޮރުމަތީގައި. އާޓިކަލް ނެގުން ނޫން ގޮތެއް ނެތް."

އެހެންވެ އޮތް ހަމައެކަނި ގޮތަކީ ގޭންގުތައް އެންގި ގޮތަށް އެ ރިޕޯޓް ނެގުމެވެ.

ހަމަ އެގޮތަށް މިދިޔަ އަަރުގެ މެދުތެރޭގައި ވެސް ރާއްޖޭގެ ނުރައްކާތެރި ގޭންގެއްގެ އިސްމީހަކާ ގުޅޭ ޚަބަރެއް ޕްރޮސެކިއުޓާ ޖެނެރަލް އޮފީހުން ހާމަކުރި ހާމަކުރުމަށް ބަލައިގެން "މިހާރު" ގައި ލިޔުމުން ސަރުކާރުގެ ކުންފުންޏެއްގެ ވެރިއެއްގެ ފޯނުން ގުޅައި އެ ގޭންގު މީހާ ވާހަކަ ދެއްކި ކަމަށް ހަމްދޫން ވިދާޅުވި އެވެ.

އެ ޚަބަރުން ވެސް އެ މީހާގެ ނަންތައް ކަނޑާލަަން އެންގި އެވެ.

"ކުރިން ކަންކަން ހިނގާފަ އޮތް ގޮތުން އަދި މިހާރު ވެސް ގޭންގަކާ ގުޅޭ ވާހަކައެއް ލިޔަން މި ޖެހެނީ ނަން ނުޖަހާ، ފޮރުވިގެން ތިބެ، ހަމްދޫން ވިދާޅުވި އެވެ.

ނޫސްވެރިކަން ކުރާނެ ރައްކާތެރި މާހައުލެއް އަދިވެސް ނެތް!

މޯލްޑިވްސް ޖާނަލިސްޓް އެސޯސިއޭޝަން (އެމްޖޭއޭ) އިން މިހާރު ހަދަމުން އަންނަ ސާވޭއެއްގެ ޕްރިމިލިނަރީ ހޯދުންތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި 26 ޕަސެންޓު ނޫސްވެރިންނަށް ތަފާތު އެކި ސިޔާސީ ފަރާތްތަކުން އިންޒާރުތައް ލިބެ އެވެ. އަދި 22 ޕަސެންޓް ނޫސްވެރިންނަށް ނުރައްކާތެރި ގޭންގުތަކުން އިންޒާރުތައް ލިބޭ އިރު ރައްކާތެރި މާހައުލެއް ގާއިމްވެފައި ނެތުމުން 68 ޕަސެންޓު ނޫސްވެރިންނަށް ބޮޑެތި މައްސަލަތައް ހާމަކުރުމުގައި ޖެހިލުންވާ ކަމަށް އެ ސާވޭ އިން ދައްކަ އެވެ.

ކިތަންމެ ބޮޑު ހާދިސާއެއް ހިނގިޔަސް ރާއްޖޭގެ ނިޒާމުގެ ތެރެއިން އިންސާފު ލިބިދާނެ ކަމަށް އުންމީދު ކުރަނީ ވަރަށް މަދު ބައެއް ކަމަށް އެ ސާވޭ އިން ދައްކަ އެވެ.

އެމްޖޭއޭގެ ސެކްރެޓަރީ ޖެނަރަލް އަދި "ދައުރު" ގެ ނޫސްވެރިޔާ އަހުމަދު ނާއިފް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ނޫސްވެރިޔާ އަހުމަދު ރިލްވާން ގެއްލުވާލުމާއި ބްލޮގަރު ޔާމީން ރަޝީދު މަރާލުން ފަދަ ވެސް ބޮޑެތި މައްސަލަތަކުގައި ވެސް ފުލުހުންގެ ފަރާތުން އެކަށީގެންވާ ގޮތެއްގައި ތަހުގީގުކޮށް ޝަރުއީ ދާއިރާގެ ތެރެއިން މާ ބޮޑު ކުރިއެރުމެއް ލިބިފައި ނުވެ އެވެ.

ނޫސްވެރިންނަށް ބިރު ދެއްކުމާއި މަރުގެ އިންޒާރުތައް ދޭ މީހުން މިނިވަންކަމާއެކީ އެއްވެސް ޖެހިލުމެއް ނެތި މުޖުތަމައު ތެރޭގައި އުޅުމާއި އެ މީހުންނަށް ސަރުކާރުތަކުގެ ސިޔާސީ މަގާމުތަކާއި ކުންފުނިތަކުގެ އިސް މަގާމްތަކަށް ދިނުން ފަދަ ކަންކަމާ ހެދި އެ ރައްކާތެރިކަން ލިބިދާނެ ކަން ނޫސްވެރިންނަށް ގަބޫލު ނުކުރެވޭ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

މިދިޔަ އަހަރުގެ ތެރޭގައި ނާއިފް ވެސް ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ ދާއިރާގައި ހަރަކާތްތެރިވާ ބޮޑު ވިޔަފާރިވެރިއެއް ކަމަށްވާ އެމްޑީއޭގެ ރައީސް އަހުމަދު ސިޔާމްގެ ކުންފުނިން ދައްކަން ޖެހޭ ފައިސާތަކެއް ނުދައްކައި ކޯޓު މަރުހަލާތައް ސަލާމަތްވެގެން އުޅޭ މައްސަލައެއް ލިޔުމުން އޭނާ އަށް ގްރޫޕަކުން ގުޅައި "މަރާލާނެ" ކަމަށް ބުނެ އިންޒާރު ދިނެވެ.

އެ ފަހަރު ވެސް ފުލުހުންގެ ފަރާތުން އެއްވެސް ސެކިއުރިޓީއެއް ނުލިބެ އެވެ. އެ މައްސަލަ ފުލުހުން ތަހުގީގު ކުރަމުން އަންނަ ވާހަކަ ބުންޏަސް އަދިވެސް އެކަން ވީހިސާބެއް ނޭނގޭ ކަމަށް ނާއިފް ވިދާޅުވި އެވެ.

މި ފަހުން ވެސް ސޯޝަލް މިޑިއާގައި ފާޅުކުރި ހިޔާލުތަކަކާ ގުޅިގެން ނުރައްކާތެރި ގްރޫޕްތަކެއްގެ ބައެއްގެ ފަރާތުން މަރުގެ އިންޒާރުތަކެއް އޭނާ އަށް ވަނީ ލިބިފަ އެވެ. ނަމަވެސް ކުރިއާ ހިލާފަށް މި ފަހަރު ފުލުހުންގެ ފަރާތުން ވަރަށް ބޮޑަށް އެއްބާރުލުން ލިބި އަމިއްލަ އަށް އިސް ނަގައިގެން ސެކިއުރިޓީ ދިނުމާއި އެ މައްސަލައިގެ އަޕްޑޭޓްތައް ވެސް ދެމުން އަންނަ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

"ހަބަރެއް ލިޔުމުގެ ކުރިން ނޫސްވެރިޔާ ވިސްނަން ޖެހޭ މާދަމާ ވެސް ވަޅިއެއް ޖަހާފާނެ ކަން. އެ މީހުންގެ މައްސަލައެއް މިހާތަނަށް ނެތް ކޯޓެއްގަ އެއްވެސް ސާބިތުވެފައި. މަސްތުވާތަކެތީގެ ބޮޑެތި މައްސަލަތަކުގައި ވެސް ފަސޭހައިން ސަލާމަތް ވެގެން އެ ދަނީ،" ނާއިފް ވިދާޅުވި އެވެ.

ގައުމުގެ މިފަދަ ހުރިހާ މައްސަލަތަކެއް އެންމެ ކައިރިން ފެންނަ މީހެއްގެ ގޮތުގައި ނޫސްވެރިން ހަރަކާތްތެރިވާ އިރު ކިތަންމެ ބޮޑު މައްސަލައެއް ވިޔަސް އަދިވެސް އަމިއްލަ އަށް ނުލިޔަން ނިންމައިގެން ތިބެން ޖެހެ އެވެ. ރާއްޖޭގައި ތަހުގީގީ ނޫސްވެރިކަން އެއްގޮތަކަށް ވެސް ކުރި ނޭރުމުގެ އެއް ސަބަބަކީ ވެސް އެއީ އެވެ.

ހަމްދޫން ވިދާޅުވި ގޮތުގައި އެ ހާލަތު ބަދަލު ކުރެވޭނީ ނޫސްވެރިންނާ ގުޅޭ އެފަދަ މައްސަލަތަކުގައި ކަމާބެހޭ މުއައްސަސާތަކުން ހަރުކަށި އަދަބު ދީ އިންސާފު ގާއިމް ކުރާތަން އެންމެނަށް ފެނިގެންނެވެ. އޭރުން މުއައްސަސާތަކާ މެދު އަލުން އިތުބާރެއް އުފެދި ނޫސްވެރިންގެ ގަލަން ވެސް މިހާރަށް ވުރެ މިނިވަންކަމާ އެކީ ހިނގަން ފަށާނެ އެވެ.

އެކަމަކު، އަދި މި ފެންނަނީ މީގެ ކުރިން ބޮޑެތި ކުށްވެރިންގެ ގޮތުގައި އުޅުނު މީހުން މިއަދު ސިޔާސީ ޕާޓީތަކުގައި އިސް ސަފުގައި ހަރަކާތްތެރިވާ މަންޒަރެވެ. ސިޔާސީ ވަރުގަދަ މަގާމްތަކާ ވެސް ހަވާލުވާ ތަނެވެ. އަދިވެސް އޮތީ ނޫސްވެރިޔާ ބަހެއް ބުނެގެން މަރާލަފާނެ ހާލަތެކެވެ.

އެކަމަކު ޖެހިލުމެއް ނެތި މި ވާހަކަތައް ދައްކަން ޖެހެ އެވެ!

ނޯޓް: މި ލިޔުމަށް ބޭނުންވާ ރިޕޯޓިން މަސައްކަތް ކުރިއަށް ގެންގޮސްފައި ވަނީ އެމްޖޭއޭގެ ހިޔާލުފާޅުކުރުމުގެ މިނިވަންކަމުގެ ރިޕޯޓިން ގްރާންޓް 2024 ގެ އެހީގެ ދަށުންނެވެ.