ދައުލަތުގެ އެއް ބާރު ހުއްޓޭ ގޮތަށް ގަވާއިދެއް މާނަކުރެވިދާނެ؟

ދައުލަތުގެ އެއް ބާރު އަނެއްކާ ވެސް އެކީގައި ހުއްޓިފައި އޮންނަތާ މިހާރު ހަފުތާއެއް ވެއްޖެ އެވެ. މީގެ ތިން މަހެއްހާ ދުވަސް ކުރީގެ ހާލަތު ތަކުރާރުވެ، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިހުގައި "ތަޅު" އަޅުވައިގެން އުޅެނީ ގާނޫނުއަސާސީން ބާރު ލިބިގެން ހަދާފައި އޮތް މަޖިލީހުގެ ގަވާއިދުގައި އޮތް އެންމެ މާއްދާއެއްގެ ސަބަބުންނެވެ.

"މަޖިލީހުގެ ރައީސްގެ މަގާމުން ވަކިކުރުމުގެ ގަރާރެއް މަޖިލީހަށް ހުށަހަޅަން ހަމަޖެހިފައިވާ ނުވަތަ ހުށަހެޅިފައިވާ ޖަލްސާއެއްގެ ރިޔާސަތު ބަލަހައްޓާނީ މަޖިލީހުގެ ނައިބު ރައީސެވެ،" އެ ގަވާއިދުގެ 205 ވަނަ މާއްދާގެ (ބ) ގެ ފެށުމުގައި ބުނެ އެވެ.

އެހެންވެ، މަޖިލީހުގެ ރައީސް މުހައްމަދު ނަޝީދު ވަކިކުރަން ހުށަހަޅާފައިވާ ގަރާރު، މަޖިލީހުގެ ނައިބު ރައީސް އީވާ އަބްދުﷲ ޑެންގޫ ހުމުގެ އާލާސްކަންފުޅެއްގައި އުޅުއްވާތީ މިދިޔަ އާދިއްތާ ދުވަހުން ފެށިގެން ބޭއްވޭ ގޮތެއް ނުވެ އެވެ.

މަޖިލީހުގެ އަޣުލަބިއްޔަތު އޮތް އެމްޑީޕީން އެކަމާ ދެކޮޅު ހެދިޔަސް، ކައުންސެލް ޖެނެރަލްގެ ގާނޫނީ ލަފަޔަކީ ނައިބު ރައީސް އީވާ ނެތި ނަޝީދުގެ ގަރާރު ކުރިއަށް ނުގެންދެވޭނެ ކަމެވެ. އެ މާއްދާގެ (ރ) ގައި އެ ފަދަ ގަރާރަކާ މެދު ގޮތެއް ނުނިންމައި މަޖިލީހުގެ އިތުރު އެއްވެސް މަސައްކަތެއް ނުކުރެވޭނެ ކަމަށް ބުނާތީ، އެ ނޫން ޖަލްސާއެއް ބޭއްވިޔަ ނުދޭން އެމްޑީޕީން ތިބީ ފައި ވިއްދައިގެންނެވެ.

މި ކޯޅުމުގައި އެމްޑީޕީން ހައްލަކަށް އެދި އެންމެ ފަހުން ދިޔައީ ސުޕްރީމް ކޯޓަށެވެ.

ފެންނަނީ ސިޔާސީ މަންފާއަށް، އެ ބަޔަކު ބޭނުންވާ ގޮތަށް ގަވާއިދު މަނާކުރާ ތަނެވެ. މި ވިސްނުމާ ދުރުވެ، އުފެދިގެން މި އުޅޭ "ހުސްކަމުގެ" އަސްލަށް ބަލައިލުން މުހިންމެވެ.

މައްސަލައަކީ ވަކި މީހަކު ރިޔާސަތުގައި އިންނަ ގޮތަށް ލިޔުން؟

މުޅި މައްސަލަ ފެށިގެން އައީ، ގާނޫނުއަސާސީގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ގޮތަށް ވުރެ ހަނިކޮށް ގަވާއިދުގައި ލިޔެގެންނެވެ.

މަޖިލީހުގެ ރައީސް ވަކިކުރުމާ ގުޅޭ ގޮތުން ގާނޫނުއަސާސީގެ 82 ވަނަ މާއްދާގެ (ޅ) ގައި ބުނަނީ، މަޖިލީހުގެ ރައީސް މަގާމުން ވަކިކުރުމުގެ ބަހުސެއް ހިނގާ ޖަލްސާއެއްގެ ރިޔާސަތުގައި މަޖިލީހުގެ ރައީސް ބަލަހައްޓައިގެން ނުވާނެ ކަމަށެވެ.

ގާނޫނުއަސާސީގެ އިތުރުން މަޖިލީހުގެ ގަވާއިދުގައި ވެސް ރިޔާސަތު ބެލެހެއްޓުން ވާރުތަވާ ހާލަތްތައް އެބަ ހުއްޓެވެ. މަޖިލީހުގެ ރައީސާއި ނައިބު ރައީސް ވެސް ޖަލްސާގެ ރިޔާސަތު ބެލެހެއްޓުމަށް އުޒުރުވެރިވާ ހާލަތެއްގައި ދެން ރިޔާސަތު ބަލަހައްޓާނެ މެމްބަރުން ކަނޑައަޅަންޖެހެ އެވެ. އެއީ މަޖިލީހުގެ ގަވާއިދުގެ 44 ވަނަ މާއްދާގައި ބަޔާން ކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި، މަޖިލީހުގައި އެންމެ ގިނަ ދުވަހު ހިދުމަތް ކުރެއްވި ފަސް މެންބަރުންނެވެ.

މައްސަލަ ޖެހިގެން މި އުޅެނީ އޭގެ ދަށުން ހެދި މަޖިލީހުގެ ގަވާއިދުގައި އެ ފަދަ ޖަލްސާއެއްގެ ރިޔާސަތު ބަލަހައްޓަވާނީ މަޖިލީހުގެ ނައިބު ރައީސް ކަމަށް ސީދާ ބުނާތީ އެވެ. މަޖިލީހުގެ އިދާރާ އަށް 205 ވަނަ މާއްދާ މާނަކުރެވޭ ގޮތަކީ މަޖިލިހުގެ ރައީސްގެ އިތުބާރު ނެތްކަމުގެ މައްސަލައާ ގުޅޭ ޖަލްސާގައި ނައިބު ރައީސް ނޫން މެންބަރަކަށް ރިޔާސަތު ނުބެލެހެއްޓޭނެ ކަމަށެވެ.

ނަމަވެސް، ދައުލަތް ހިންގުން ހުއްޓުމަކަށް އަންނަ ގޮތަށް ގާނޫނެއް ވެސް އަދި ގާނޫނެއްގެ ދަށުން ހެދޭ އެއްވެސް ގަވާއިދެއް ވެސް މާނަ ނުކުރެވޭނެ ކަމަށް، ނަން ނުޖަހަން އެދި ވާހަކަ ދެއްކެވި މަޖިލީހުގައި މީގެ ކުރިން މަސައްކަތް ކުރެއްވި ގާނޫނީ ވަކީލަކު ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި، މަޖިލީހުގެ ރައީސްގެ މަގާމުން ވަކި ކުރުމުގެ ޖަލްސާއެއްގެ ރިޔާސަތު މަޖިލީހުގެ ނައިބު ރައީސް ބަލަހައްޓަވައި ގޮތަށް ގަވާއިދުގައި ލިޔުނީ، އިތުބާރު ނެތް ކަމުގެ މައްސަލައެއް ހުށަހަޅައިގެން އުޅޭ އިރު، މަޖިލީހުގެ ރައީސްގެ މަސްއޫލިއްޔަތުތައް ވީހާ ވެސް ބޮޑަކަށް ހަނިކޮށް، ވަގުތީ ގޮތުން އެ ބާރުތައް މަޖިލީހުގެ ނައިބު ރައީސަށް ލިބޭނެ ގޮތަށް ވިސްނައިގެންނެވެ.

އެހެން ގޮތަކަށް ބުނަނީ ނަމަ، މަޖިލީހުގެ ރައީސްގެ އިތުބާރު ނެތް ކަމުގެ ގަރާރެއް ނޯޓިސް ދެވޭ މުއްދަތުން ފެށިގެން، މަޖިލިސް ހިންގުމުގެ ހުރިހާ ޒިންމާތަކެއް މަޖިލީހުގެ ނައިބު ރައީސަށް ލިބުމަކީ ގަވާއިދުގައި އެ ގޮތަށް ލިޔުމުގެ މަފްހޫމް ކަމަށް އޭނާ ގަބޫލުކުރައްވަ އެވެ.

"ޖަލްސާތައް ތާވަލުކުރުމާއި އެޖެންޑާ ކުރުމުގެ ބާރު ވެސް މި އޮންނަނީ މަޖިލީހުގެ ރައީސަށް. ދެން އޭނާގެ އިތުބާރު ނެތް ކަމުގެ މައްސަލައެއް ހުށަހެޅުނީމާ އެ އަށް ހުރަސް ނޭޅޭނެ ގޮތަށް ވަގުތީ ގޮތުން މަޖިލީހުގެ ނައިބު ރައީސަށް އެ ބާރުތައް ލިބޭ ގޮތަށް މި އޮންނަނީ،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

އެހެންކަމުން، މަޖިލީހުގެ ނައިބު ރައީސް ނެތުމަކީ، އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި މުޅި މަޖިލިސް ހުއްޓުމަކަށް އަންނާނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. މަޖިލީހުގެ ނައިބު ރައީސް ނެތް ހާލަތެއްގައި، އާންމު އެހެން ޖަލްސާތަކެކޭ އެއް ގޮތަށް ދެން ރިޔާސަތު ބަލަހައްޓަންޖެހޭ މެމްބަރުންނަށް އެ ޒިންމާ ވާރުތަވާނެ ކަމަށް ވިދާޅުވި އެވެ.

މަޖިލީހުގެ ރިޔާސަތު ބެލެހެއްޓުމުގެ ބާބު އެކީގައި ބަލައިލުމުން، މަޖިލީހުގެ ރިޔާސަތު ހުސްކޮށް ނުބޭންދޭނެ ހުރިހާ ހައްލުތަކެއް ވަނީ ހޯދައިދީފަ އެވެ. މަޖިލީހުން ކަނޑައަޅާފައިވާ ފަސް މެމްބަރުންނަށް ވެސް ރިޔާސަތު ނުބެލެހެއްޓޭ ހާލަތެއްގައި، ދެން އެންމެ ދުވަސް ވީ މެމްބަރުންނަށް ރިޔާސަތާ ހަވާލުވެވޭނެ ޖާގަ ވެސް މަޖިލީހުގައި ގަވާއިދުގައި ވަނީ ދީފަ އެވެ.

އެހެންކަމުން، ގާނޫނެއް ނޫނީ ގަވާއިދެއްގެ ވަކި މާއްދާއެއް ނޫނީ ވަކި ތަންކޮޅެއް ކިޔައިގެން މުޅި ގާނޫނުގެ މަގްސަދު މާނަ ނުކުރެވޭނެ ކަމަށް ސުޕްރީމް ކޯޓުން ވެސް ކަނޑައަޅާފައިވާ ކަން އޭނާ ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ.

"...ގާނޫނުއަސާސީގެ މާއްދާތައް މާނަކުރަންވާނީ ވަކި މާއްދާއަކަށް އެކަނި ބެލުމުގެ ބަދަލުގައި ގާނޫނުއަސާސީގެ މާއްދާތަކަކީ ގުޅިލާމެހިފައިވާ އެކަތިގަނޑެއް ކަމުގައި ބަލައިގެން ގާނޫނުއަސާސީގެ އޮނިގަނޑު ރޫޅިގެންނުދާނޭ ގޮތަކަށެވެ،" 2020 ވަނަ އަހަރު، ދާންދޫ ދާއިރާގެ މެމްބަރު ޔައުގޫބު އަބްދުﷲ ގެ މަޖިލީހުގެ ގޮނޑި ނުގެއްލޭ ކަމަށް ސުޕްރީމް ކޯޓުން ކަނޑައެޅި ހުކުމުގައި ބުނެފައިވެ އެވެ.

އެ ހުކުމުގެ އިތުރުން، މާނަކުރުމުގެ ހަމަތައް ބަޔާންކުރާ ގާނޫނުގެ ދަށުން ވެސް ގާނޫނެއް ނޫނީ ގަވާއިދެއްގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ގޮތުން ދޭހަވާ މާނައަކަށް އަމަލުކޮށްފި ނަމަ، ދެކޮޅުނުޖެހޭ ނަތީޖާއެއް ނުކުންނަ ނަމަ، ނޫނީ މުޅި ގަވާއިދު އެކުލެވިގެންވާ މަފްހޫމާ ދެކޮޅަށް ކަމެއް ނިންމަންޖެހިދާނެކަމަށް ފެންނަ ހިނދު ހާއްސަ މާނައެއް ނެރުމުގެ ޖާގަ ވަނީ ލިއްބައިދީފަ އެވެ.

މަޖިލީހުގެ އިދާރާ އިން ވެސް މަޖިލީހުގެ ގަވާއިދުގެ 205 ވަނަ މާއްދާގެ (ބ) ގައި މަޖިލީހުގެ ނައިބު ރައީސް ނޫން މީހަކު ރިޔާސަތުގައި ނީނދެވޭ ގޮތަށް މާނަކުރާ އިރު، އޭގެ ކުރިން ރިޔާސަތު ބެލެހެއްޓުމާ ބެހޭ ބާބުގައި ހިމެނޭ 41، 42، 43 އަދި 44 ވަނަ މާއްދާއަށް އެކީގައި ރިއާއަތް ކުރަންޖެހޭނެ ކަމަށް އޭނާ ގަބޫލުކުރައްވަނީ އެހެންވެ އެވެ.

އޭނާ ވެސް ފާހަގަކުރެއްވި ގޮތަށް، އެންމެ މީހަކު ނުވަތަ ދެ މީހަކު އެކުވެގެން ދައުލަތުގެ އެއްބާރު ހުއްޓުވާފައި ބޭއްވޭނެ އެއްވެސް ގާނޫނީ ހަމައެއް އޮވެގެން ވާނެ ކަމަށް ސަބަބުވެރި އިންސާނެއްގެ ވިސްނުމުން ވިސްނައިލުމުން ވެސް އެނގެ އެވެ.

ދެން އޮތީ ސިޔާސީ ކޯޅުންގަނޑެއްގެ ތެރެއިން، ގައުމުގެ ގާނޫނު ހެދުމުގެ ބާރު ވާކޮށްފައި އޮތް އޮތުން ނިމުމަކަށް ގެނެސް، މި މައްސަލައަށް އެންމެ މަތީ ކޯޓުން ގާނޫނީ ހައްލެއް ހޯދައިދިނުމެވެ.